Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2012

American History X (1998)





Το πρόβλημα με τις ταινίες "μηνύματος", εκείνες  που καταπιάνονται με ένα κοινωνικά φλέγον ζήτημα, παίρνοντας θέση συμβατή με τις διεθνείς αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι ότι πολλοί σινεφίλ τις ταυτίζουν με το μήνυμα σε τέτοιο βαθμό, που, αν κάποιος δεν γουστάρει την ταινία, συνεπάγεται (κατά την άποψη τους) ότι διαφωνεί με το μήνυμα. «Δεν σου αρέσει Η Ζωή του Ντέιβιντ Γκέιλ; Είσαι υπέρ της θανατικής ποινής; Μήπως είσαι φασίστας;», ρωτούν, έχοντας ήδη δώσει στο μυαλό τους καταφατική απάντηση για λογαριασμό σου. Ζητήματα δε, όπως το πώς (και αν ) προκύπτει από τη δραματουργία το μήνυμα και πώς το διαχειρίζεται ο δημιουργός, δεν τους απασχολούν ιδιαίτερα. Στα μάτια τους αφού το μήνυμα είναι "καλό", είναι και η ταινία καλή.


Κι ερχόμαστε στο American History X. Με σπουδαία καριέρα στο DVD και μια ηλεκτρισμένη ερμηνεία ντενιρικής προσήλωσης από τον ανερχόμενο (τότε)  Edward Norton, που τον οδήγησε δικαίως μέχρι τις υποψηφιότητες των Όσκαρ. Ήρωας του ένας αμερικανός νεοναζί, ο Ντέρεκ, που φυλακίζεται για ένα φρικιαστικό έγκλημα, αποφυλακίζεται έχοντας αποταχθεί τον ναζισμό και προσπαθεί να συνετίσει τον αδερφό του, που στο μεταξύ έχει διεισδύσει στην οργάνωση που μετείχε ο ίδιος. To μήνυμα της ταινίας είναι ότι "ο ναζισμός είναι κακός". Καμία ένσταση. Και μόνο η φρικωδία του Άουσβιτς και του Νταχάου είναι πειστήρια ικανά να αποτρέψουν οποιονδήποτε σώφρονα άνθρωπο με στοιχειώδη κοινωνική ευαισθησία από το να υποστηρίξει το αντίθετο. Έτσι, λόγω της ανθρωπιστικής του διακήρυξης, οι αναφερόμενοι στην πρώτη παράγραφο σινεφίλ θα επαινέσουν το φιλμ ασύστολα, εσύ θα τους πεις "ναι, αλλά είναι heavy - handed μέχρι το Θεό" και " ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα", εκείνοι θα σε αποκαλέσουν "φιλοναζί" και "φασίστα" και η σεμνή τελετή θα κλείσει με στιχομυθίες που οι καλοί τρόποι απαγορεύουν να αναφερθούν εδώ. Απλά πράγματα.
  

Μόνο που εδώ η κατάσταση είναι λίγο πιο περίπλοκη. Είναι το American History X πραγματικά μια "αντιναζιστική" ταινία;


Η αφήγηση εναλλάσσεται μεταξύ παρόντος και παρελθόντος. Από τη μια παρακολουθούμε τον Ντέρεκ, όταν ζούσε και ανέπνεε στους ρυθμούς της αντιδραστικής ιδεολογίας που ασπαζόταν, από την άλλη το νέο του ξεκίνημα και την προσπάθεια του να διασώσει τον αδερφό του (τη νέα γενιά) από τα νύχια του ναζιστικού «κτήνους». Η σκηνοθετική προσέγγιση της μιας χρονικής περιόδου από την άλλη διαφοροποιείται. Ο Tony Kaye «βουτά» τα ανδραγαθήματα του ναζιστή Ντέρεκ σε ασπρόμαυρο φίλτρο, τα κινηματογραφεί οπερετικά, με τρόπο που δε μπορείς να τραβήξεις τα μάτια σου από την οθόνη. Η βίαιη κορύφωση της επίθεσης του Ντέρεκ και των ομοίων του σε σουπερμάρκετ, που απασχολεί αλλοδαπούς εργαζομένους, ο βηματισμός του προς τα πειθήνια όργανα του αντεθνικού (στα μάτια του) συστήματος, όταν έχει διαπράξει μια αποτρόπαια ενέργεια ύψιστης αφοσίωσης στα πιστεύω του,  απεικονίζονται με τέτοιον εικαστικό λυρισμό, που σε κάνει να αναρωτιέσαι αν ο κινηματογραφιστής νιώθει αποστροφή ή δέος προς τα δρώμενα. Η αυστηρή σοβαροφάνεια του φιλμ από το πρώτο ως το τελευταίο λεπτό αποκλείει την πιθανότητα ειρωνείας της «Αριοσύνης» του ήρωα. Κι από την άλλη κινηματογραφώντας τον αναγεννημένο του ήρωα στο παρόν ο Kaye χαμηλώνει τους τόνους, μετριάζει τις “ποιητικές” εξάρσεις και επιλέγει μια μουντή χρωματική παλέτα και μια ντοκιμαντερίστικη προσέγγιση.


Δεχόμαστε ότι ο δημιουργός μιας ταινίας «μηνύματος» έχει τον ρομαντισμό (ή την έπαρση) να επιδιώκει να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Θέλει να επηρεάσει θετικά «συγχυσμένους» ανθρώπους μικρής και μεγάλης ηλικίας. Οι αντιναζιστικές προθέσεις  του Kaye είναι δεδομένες, άλλωστε στο δεύτερο μισό του φιλμ  γνωστοποιούνται δίχως ίχνος λεπτότητας, με ξεδιάντροπη επεξηγηματικότητα και in your face συμβολισμούς. Φοβάμαι όμως πως παρακολουθώντας το American History X και αντιπαραβάλλοντας τους δύο Ντέρεκ, ο «συγχυσμένος» θεατής (ο κατασταλαγμένος στις ιδέες του ναζισμού ακόμα περισσότερο) θα γοητευθεί περισσότερο από εκείνον του παρελθόντος. Γιατί το στυλιζάρισμα των πεπραγμένων του παλιού Ντέρεκ είναι τόσο ελκυστικό και η στάση του δημιουργού απέναντί τους τέτοια, που η μεταγενέστερη απόφαση του Ντέρεκ να αποταχθεί το ναζισμό αποκτά στοιχεία κραυγαλέου μοραλισμού και ως εκ τούτου απορρίπτεται με ευκολία. 

Κανείς δε θέλει να του υψώνουν το δάχτυλο άλλωστε.







 



 O σκηνοθέτης του φιλμ. I rest my case.



Δεν υπάρχουν σχόλια: